Hướng dẫn đơn giản để cài đặt lại macOS từ đầu trên Mac

Nếu Mac của bạn chạy chậm, gặp lỗi, hoặc bạn muốn bán máy và cần xóa toàn bộ dữ liệu để trả về trạng thái như mới, việc cài đặt sạch macOS là một giải pháp hiệu quả. Tuy nhiên, với những thay đổi trong các phiên bản macOS gần đây, liệu có thực sự cần thiết phải thực hiện cài đặt sạch? Bài viết này sẽ giải thích lý do bạn nên hoặc không nên cài đặt sạch, và hướng dẫn chi tiết hai cách thực hiện: sử dụng macOS Recovery hoặc USB khởi động. Hãy cùng khám phá!

Cài đặt sạch macOS là gì và có cần thiết không?

Cài đặt sạch macOS là gì?

Cài đặt sạch macOS là quá trình xóa toàn bộ dữ liệu trên ổ cứng (hoặc SSD) của Mac, bao gồm hệ điều hành, ứng dụng, và tệp cá nhân, sau đó cài đặt lại một bản macOS mới hoàn toàn. Điều này khác với cài đặt lại macOS thông thường, vốn chỉ ghi đè hệ điều hành mà không xóa dữ liệu người dùng.

Tại sao nên cài đặt sạch macOS?

Bạn có thể muốn thực hiện cài đặt sạch trong các trường hợp sau:

• Khắc phục lỗi: Nếu Mac chạy chậm, thường xuyên bị treo, hoặc gặp các vấn đề phần mềm không giải quyết được bằng cách thông thường.
• Dọn dẹp dữ liệu cũ: Xóa các tệp rác, ứng dụng không cần thiết tích lũy qua nhiều năm để tăng hiệu suất.
• Chuẩn bị bán hoặc chuyển giao Mac: Cài đặt sạch giúp xóa hoàn toàn dữ liệu cá nhân, trả Mac về trạng thái như mới.
• Loại bỏ virus (dù hiếm): Một số người dùng chọn cài đặt sạch để loại bỏ phần mềm độc hại, mặc dù Mac ít bị virus hơn các hệ điều hành khác.

Có cần thiết phải cài đặt sạch không?

Từ phiên bản macOS Big Sur (2020), Apple đã thay đổi cách macOS được cài đặt, khiến việc cài đặt sạch trở nên ít cần thiết hơn trong một số trường hợp:

• Hệ thống được bảo vệ: macOS được lưu trữ trên một volume riêng (Sealed System Volume), không thể bị thay đổi bởi ứng dụng hoặc phần mềm bên ngoài. Volume này được mã hóa và ký điện tử, đảm bảo tính toàn vẹn.
• Kiểm tra tự động: Nếu có lỗi trong hệ thống (do hỏng SSD, ví dụ), Mac sẽ phát hiện khi khởi động và yêu cầu cài đặt lại. Nếu Mac khởi động bình thường, hệ thống được coi là ổn định.
• Không lưu dữ liệu cũ: Các bản macOS mới không mang theo dữ liệu dư thừa từ hệ thống cũ, nên việc cài đặt sạch để “dọn dẹp” không còn quá cần thiết.

Rủi ro của cài đặt sạch

• Mất dữ liệu: Nếu không sao lưu đúng cách, bạn có thể mất các tệp quan trọng, cài đặt ứng dụng, hoặc dữ liệu không được lưu trên iCloud.
• Tốn thời gian: Quá trình cài đặt sạch, đặc biệt khi sử dụng USB khởi động, có thể mất hàng giờ.
• Gây lỗi mới: Nếu không thực hiện đúng, bạn có thể gặp vấn đề với hệ thống hoặc mất quyền truy cập vào một số dịch vụ.

Lựa chọn thay thế: Thay vì cài đặt sạch, bạn có thể sử dụng phần mềm dọn dẹp như CleanMyMac X để xóa tệp rác, tối ưu hóa hệ thống mà không cần xóa toàn bộ dữ liệu. Nếu bạn vẫn muốn tiếp tục, hãy đọc các hướng dẫn dưới đây!

Trước khi bắt đầu: Sao lưu dữ liệu

Quan trọng: Trước khi thực hiện cài đặt sạch, hãy sao lưu toàn bộ dữ liệu trên Mac để tránh mất mát. Một số gợi ý:

• Time Machine: Sử dụng Time Machine để sao lưu toàn bộ hệ thống, nhưng lưu ý không khôi phục toàn bộ bản sao lưu này sau khi cài đặt sạch, vì nó có thể mang theo các cài đặt cũ gây lỗi.
• iCloud: Đồng bộ hóa tài liệu, ảnh, và dữ liệu quan trọng lên iCloud. Kiểm tra kỹ để đảm bảo mọi thứ đã được lưu trữ trên đám mây.
• Sao lưu thủ công: Copy các tệp quan trọng sang ổ cứng ngoài hoặc dịch vụ đám mây khác (Google Drive, Dropbox).

Bạn có thể tham khảo bài viết Cách sao lưu Mac để biết thêm chi tiết. Nếu bạn không chắc chắn, hãy kiểm tra kỹ dữ liệu trên máy, vì có thể có tệp bạn nghĩ đã lưu trên iCloud nhưng thực tế vẫn ở trên Mac.

Cách 1: Cài đặt sạch macOS bằng macOS Recovery (Cách đơn giản)

Đây là cách dễ nhất để xóa toàn bộ nội dung và cài đặt lại macOS, phù hợp với các Mac hiện đại (Apple Silicon M1/M2 hoặc Intel với chip T2) chạy macOS Monterey trở lên.

Yêu cầu

• Mac sử dụng chip Apple Silicon (M1, M2, v.v.) hoặc Intel với chip T2.
• Hệ điều hành macOS Monterey (12) hoặc mới hơn.
• Kết nối Internet ổn định.

Các bước thực hiện

1. Mở Cài đặt Hệ thống (System Settings):
   
   
   • Vào Cài đặt Hệ thống (System Settings) trên thanh menu Apple.
   • Chọn Chung (General).
   • Nhấn vào Chuyển giao hoặc Đặt lại (Transfer or Reset).
   • Chọn Xóa Tất cả Nội dung và Cài đặt (Erase All Content and Settings).
2. Xác nhận và sao lưu:
   
   • Nhập mật khẩu quản trị của bạn.
   • Hệ thống sẽ nhắc bạn sao lưu bằng Time Machine. Nếu bạn đã có bản sao lưu khác, có thể bỏ qua bước này.
   • Một cửa sổ sẽ hiển thị các dữ liệu sẽ bị xóa, bao gồm Apple ID, Touch ID, phụ kiện, và cài đặt Tìm (Find My).
   • Đăng xuất khỏi Apple ID và các dịch vụ liên quan.
3. Xóa dữ liệu:
   
   
   • Hệ thống sẽ hiển thị cảnh báo cuối cùng. Nếu bạn muốn dừng lại, đây là cơ hội cuối cùng!
   • Nhấn Xóa Tất cả Nội dung và Cài đặt lần nữa.
   • Mac sẽ khởi động lại và hiển thị màn hình đen trong quá trình xóa.
4. Cài đặt lại macOS qua Recovery:
   
   
   • Sau khi khởi động lại, bạn có thể thiết lập Mac như máy mới. Nếu muốn cài đặt lại macOS, vào chế độ Recovery:
     • Apple Silicon: Tắt máy, nhấn và giữ nút nguồn cho đến khi thấy biểu tượng Options. Nhấn Options > Tiếp tục.
     • Intel: Tắt máy, nhấn và giữ Command + R cho đến khi vào chế độ Recovery.
   • Trong cửa sổ Tiện ích macOS (macOS Utilities), chọn Cài đặt lại macOS (Reinstall macOS [phiên bản]).
   • Nhập mật khẩu nếu được yêu cầu.
   • Làm theo hướng dẫn trên màn hình để tải và cài đặt macOS từ Internet.
5. Thiết lập Mac như mới:
   
   • Sau khi cài đặt xong, bạn có thể thiết lập Mac từ đầu hoặc khôi phục dữ liệu từ bản sao lưu (nhưng chỉ khôi phục tệp cá nhân, tránh khôi phục cài đặt hệ thống cũ).

Lưu ý: Quá trình tải macOS qua Recovery có thể mất thời gian tùy thuộc vào tốc độ Internet. Nếu bạn cần cài đặt trên nhiều máy hoặc muốn cài phiên bản cũ hơn, hãy thử cách dùng USB khởi động dưới đây.

Cách 2: Cài đặt sạch macOS bằng USB khởi động (Cách truyền thống)

Phương pháp này phức tạp hơn nhưng phù hợp nếu bạn muốn cài đặt một phiên bản macOS cụ thể (bao gồm các phiên bản cũ), cài đặt trên nhiều Mac, hoặc không muốn phụ thuộc vào Internet.

Yêu cầu

• Ổ USB có dung lượng tối thiểu 15GB (sẽ bị xóa, nên đảm bảo không có dữ liệu quan trọng).
• Quyền quản trị (admin) trên Mac.
• Bản sao lưu dữ liệu.
• Kết nối Internet để tải tệp cài đặt macOS.

Các bước thực hiện

Bước 1: Định dạng ổ USB

1. Cắm ổ USB vào Mac.
2. Mở Tiện ích Đĩa (Disk Utility) từ Ứng dụng > Tiện ích (Applications > Utilities).
3. Chọn ổ USB trong danh sách bên trái.
4. Nhấn Xóa (Erase).
5. Đặt tên ổ là Untitled (bắt buộc để lệnh Terminal hoạt động).
6. Chọn định dạng Mac OS Extended (Journaled).
7. Trong tùy chọn Scheme, chọn GUID Partition Map (nếu không thấy, đảm bảo bạn chọn ổ USB, không phải container bên dưới).
8. Nhấn Xóa và chờ quá trình hoàn tất.
9. Nhấn Xong (Done).

Bước 2: Tải tệp cài đặt macOS

Bạn cần tải tệp cài đặt của phiên bản macOS mong muốn. Dưới đây là cách thực hiện:

• Tải qua Cập nhật Phần mềm (Software Update): 
  • Nếu bạn muốn cài phiên bản mới nhất (như macOS Sonoma hoặc Sequoia):
    • Mở Cài đặt Hệ thống > Chung > Cập nhật Phần mềm (Software Update).
    • Tải tệp cài đặt macOS (nhưng không cài ngay).
    • Tệp sẽ được lưu trong thư mục Ứng dụng (Applications).
• Tải từ Mac App Store: 
  • Nếu bạn cần phiên bản cũ hơn (như Ventura, Monterey, Big Sur, Catalina, v.v.), tìm trên Mac App Store:
    • macOS Sonoma
    • macOS Ventura
    • macOS Monterey
    • macOS Big Sur
    • macOS Catalina
    • macOS Mojave
    • macOS High Sierra
    • Các phiên bản cũ hơn như Sierra, El Capitan, Yosemite có thể tải qua liên kết trực tiếp từ Apple (xem Cách tải macOS cũ).
  • Nhấn Tải xuống (Download) hoặc Lấy (Get), nhập Apple ID nếu được yêu cầu.
  • Sau khi tải xong, tệp cài đặt sẽ nằm trong thư mục Ứng dụng (ví dụ: “Install macOS Sonoma”). Không chạy tệp này ngay, nhấn Command + Q để thoát nếu trình cài đặt tự mở.

Bước 3: Tạo USB khởi động

1. Cắm ổ USB đã định dạng (Untitled) vào Mac.
2. Mở Terminal (nhấn Command + Space, gõ “Terminal”).

Sao chép và dán lệnh sau vào Terminal (thay tên phiên bản macOS tương ứng, ví dụ dưới đây là cho Ventura):
sudo /Applications/Install\ macOS\ Ventura.app/Contents/Resources/createinstallmedia –volume /Volumes/Untitled

1. Lệnh cho các phiên bản khác:
   • Sonoma: sudo /Applications/Install\ macOS\ Sonoma.app/Contents/Resources/createinstallmedia –volume /Volumes/Untitled
   • Monterey: sudo /Applications/Install\ macOS\ Monterey.app/Contents/Resources/createinstallmedia –volume /Volumes/Untitled
   • Big Sur: sudo /Applications/Install\ macOS\ Big\ Sur.app/Contents/Resources/createinstallmedia –volume /Volumes/Untitled
   • Catalina: sudo /Applications/Install\ macOS\ Catalina.app/Contents/Resources/createinstallmedia –volume /Volumes/Untitled
2. Nhấn Enter, nhập mật khẩu quản trị (không thấy ký tự khi gõ).
3. Terminal sẽ yêu cầu xác nhận xóa ổ USB. Gõ Y và nhấn Enter.
4. Chờ quá trình hoàn tất (có thể mất 10-30 phút). Bạn sẽ thấy thông báo “Erasing Disk… Copying installer files… Done” khi hoàn thành.

Bước 4: Xóa dữ liệu trên Mac

1. Kết nối ổ USB khởi động vào Mac.
2. Khởi động vào Startup Manager:
   • Apple Silicon: Tắt máy, nhấn và giữ nút nguồn cho đến khi thấy cửa sổ tùy chọn khởi động.
   • Intel: Tắt máy, nhấn và giữ phím Option (Alt) khi khởi động lại cho đến khi thấy danh sách ổ khởi động.
3. Chọn ổ USB khởi động và nhấn Tiếp tục (Continue).
4. Trong cửa sổ Tiện ích macOS, chọn Tiện ích Đĩa (Disk Utility).
5. Chọn ổ khởi động của Mac (thường là Macintosh HD).
6. Nhấn Xóa (Erase):
   • Đặt tên: Macintosh HD.
   • Định dạng: APFS (hoặc Mac OS Extended (Journaled) cho macOS cũ).
   • Scheme: GUID Partition Map.
7. Nhấn Xóa và chờ quá trình hoàn tất.
8. Nếu Mac chạy macOS Catalina hoặc Big Sur trở lên, bạn cần xóa thêm volume Macintosh HD – Data:
   • Trong Disk Utility, chọn Macintosh HD – Data.
   • Nhấn nút – hoặc vào Edit > Delete APFS Volume.
   • Nhấn Xóa (không chọn Delete Volume Group).
9. Thoát Disk Utility để trở về cửa sổ chính.

Bước 5: Cài đặt macOS từ USB

1. Trong cửa sổ Tiện ích macOS, chọn Cài đặt macOS (Install macOS).
2. Nhấn Tiếp tục (Continue) và chọn ổ Macintosh HD làm đích cài đặt.
3. Làm theo hướng dẫn trên màn hình để hoàn tất cài đặt.
4. Sau khi cài đặt xong, Mac sẽ khởi động lại. Bạn có thể thiết lập như máy mới hoặc khôi phục dữ liệu từ bản sao lưu (chỉ khôi phục tệp cá nhân, không khôi phục cài đặt hệ thống).

Lưu ý:

• Mac cần kết nối Internet trong quá trình cài đặt để xác minh tệp cài đặt.
• Với Mac Apple Silicon, bạn không thể cài macOS cũ hơn Big Sur.

Lý do không nên cài đặt sạch macOS

Mặc dù cài đặt sạch từng là cách phổ biến để khắc phục lỗi, nhưng với các Mac hiện đại (chip T2 hoặc Apple Silicon), phương pháp này ít hiệu quả hơn vì:

• Hệ thống bảo mật cao: macOS được lưu trên volume chỉ đọc, được ký điện tử và bảo vệ bởi chip T2 hoặc Secure Enclave. Nếu hệ thống khởi động bình thường, điều đó chứng tỏ macOS không có lỗi.
• Không còn dữ liệu dư thừa: Các bản macOS mới không mang theo dữ liệu cũ từ hệ thống trước, nên việc cài đặt sạch không mang lại lợi ích đáng kể.
• Rủi ro mất dữ liệu: Nếu không sao lưu kỹ, bạn có thể mất tệp quan trọng hoặc cài đặt ứng dụng.
• Các ứng dụng người dùng: Các chương trình như Safari hoặc ứng dụng bên thứ ba được lưu trên volume dữ liệu người dùng, không phải volume hệ thống. Để dọn dẹp, bạn có thể xóa thư mục Library hoặc sử dụng phần mềm như CleanMyMac X thay vì cài đặt sạch.

Kết luận

Cài đặt sạch macOS là một cách hiệu quả để khắc phục lỗi, dọn dẹp máy, hoặc chuẩn bị bán Mac. Với các Mac hiện đại, bạn có thể dễ dàng sử dụng macOS Recovery để xóa dữ liệu và cài đặt lại hệ điều hành qua Internet. Nếu cần cài phiên bản cũ hoặc trên nhiều máy, USB khởi động là lựa chọn phù hợp, dù phức tạp hơn. Tuy nhiên, với hệ thống bảo mật của macOS từ Big Sur trở đi, cài đặt sạch không còn cần thiết trong nhiều trường hợp. Hãy cân nhắc sử dụng phần mềm dọn dẹp hoặc kiểm tra kỹ nhu cầu trước khi thực hiện.

Trước khi bắt đầu, đừng quên sao lưu dữ liệu để tránh rủi ro. Nếu bạn làm theo các bước trên, bạn sẽ có một chiếc Mac hoạt động mượt mà như mới!

Xem thêm: So sánh iPad mini 2024 (A17 Pro) và iPad mini 2021: Có gì khác biệt?