Những quan niệm sai lầm lớn về AI cần loại bỏ ngay trong năm 2026 này!

Nếu bạn dành bất kỳ khoảng thời gian nào để lướt mạng trong năm qua, chắc hẳn bạn đã nghe hàng tá những lời đồn đoán về việc AI có thể làm được gì hoặc không thể làm được gì. Có những lời đồn vô hại, có những cái lại bị thổi phồng quá mức, và có những hiểu lầm dai dẳng đến mức khiến người ta e dè, không dám chạm vào những công cụ vốn dĩ có thể giúp cuộc sống của họ dễ dàng hơn.

Sau một năm miệt mài trải nghiệm đủ loại từ những chatbot hàng đầu cho đến những người bạn đồng hành AI độc bản, tôi thấy những lầm tưởng giống nhau cứ lặp đi lặp lại. Từ những dòng bình luận, email của độc giả cho đến những cuộc tranh luận với những người vốn hoài nghi về AI, dưới đây là những lầm tưởng lớn nhất mà bạn nên dẹp bỏ ngay, cùng với những sự thật mà bạn cần cập nhật.

Lầm tưởng số 1: “ChatGPT là AI xịn nhất”

Bởi vì ChatGPT thường là chatbot đầu tiên mà mọi người dùng thử, nên họ mặc định tin rằng nó là kẻ dẫn đầu. Tôi thậm chí đã thấy nhiều người dùng từ “AI” và “ChatGPT” thay thế cho nhau, giống như cách người ta quen gọi mọi loại khăn giấy là “Kleenex” vậy.

Nhưng sự thật là, Gemini 3.0 hiện đang chễm chệ ở vị trí quán quân trên bảng xếp hạng LMArena — một trong những “đấu trường” uy tín nhất để đo lường hiệu suất thực tế. Bảng xếp hạng này đánh giá cách các AI xử lý những câu hỏi thực từ người dùng, chứ không chỉ dựa vào các bài kiểm tra trong phòng thí nghiệm. Ngay sát nút phía dưới là Grok 4.1.

Một sai lầm quan trọng khác về ChatGPT cần được làm sáng tỏ là niềm tin rằng nó luôn chính xác 100%. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng chatbot này trả lời sai với tỉ lệ 1/4. Chính vì ChatGPT luôn đưa ra câu trả lời bằng một giọng văn gãy gọn, logic từng bước hoặc cấu trúc rất bài bản, chúng ta rất dễ bị đánh lừa rằng kết quả đó là chuẩn xác — nhất là khi bạn đang vội.

Nhưng vẻ ngoài “đao to búa lớn” không đồng nghĩa với việc nó thực sự am hiểu. Tôi đã từng chứng kiến các mô hình AI đưa ra những quy định du lịch sai bét, thông số sản phẩm thiếu chính xác, thông tin y tế lỗi thời, và thậm chí là những câu trích dẫn “tự chế” với một thái độ vô cùng tự tin.

Sự thật là: AI cực giỏi trong việc trình bày, nhưng nó vẫn luôn cần sự giám sát của con người. Chỉ một vài bước kiểm tra nhỏ cũng có thể giúp bạn tránh được những cú “hớ” nặng. Hãy yêu cầu AI trích dẫn nguồn cho bất kỳ thông tin nào bạn thấy nghi ngờ và giải thích logic đằng sau câu trả lời đó.

Lầm tưởng số 2: “AI sẽ cướp đi mọi công việc”

AI chắc chắn sẽ làm thay đổi công việc của chúng ta. Thực tế là nó đã và đang làm điều đó rồi. Nhưng để thay thế hoàn toàn con người ư? Còn khướt!

Ngay cả những AI tiên tiến nhất hiện nay vẫn thiếu đi những trải nghiệm sống thực tế, sự tinh tế trong cảm xúc, trực giác và khả năng phán đoán theo ngữ cảnh — những thứ vốn dĩ là bản năng của con người. Và chúng ta cũng không thể quên đi khả năng sáng tạo, một điều mà AI không bao giờ có thể thay thế được vì chúng không thực sự biết “tư duy” độc lập

Khi nhìn vào tương lai của việc làm trong 10 năm tới, AI có thể xóa sổ cách thức thực hiện của một số ngành nghề, nhưng đồng thời, những công việc mới sẽ được sinh ra dựa trên cách chúng ta cộng tác với AI. Nói cách khác, AI đơn giản là đang dịch chuyển cục diện để hỗ trợ chúng ta trong sự nghiệp. Tôi ví điều này giống như việc phát minh ra ô tô đã khai tử xe ngựa kéo vậy. Những người làm trong “ngành ngựa” có thể mất việc, nhưng những người làm trong “ngành giao thông vận tải” đã nhanh chóng chuyển mình theo công nghệ mới.

Sự thật là: AI chỉ thay thế các tác vụ (tasks), chứ không thay thế toàn bộ sự nghiệp. Và những cơ hội việc làm tăng trưởng nhanh nhất trong năm 2025 sẽ dành cho những ai biết dùng AI như một công cụ, thay vì coi nó là đối thủ cạnh tranh.

Lầm tưởng #3: “Dữ liệu của tôi chắc chắn đang bị dùng để huấn luyện AI”

Điều này đúng một nửa — và đó chính là lý do khiến mọi người cảm thấy bối rối. Đúng là một số nền tảng sử dụng dữ liệu hội thoại để huấn luyện máy móc. Nhưng số khác thì không. Nhiều nơi cho phép bạn chọn từ chối (opt out). Và quan trọng là, chính sách bảo mật giữa các công ty có sự khác biệt rất lớn.

Nếu bạn thực sự quan tâm đến việc dữ liệu của mình được sử dụng ra sao, hãy kiểm tra phần cài đặt — và đừng đánh đồng rằng tất cả các nền tảng AI đều xử lý dữ liệu của bạn theo cùng một cách. Lầm tưởng này nảy sinh không hẳn do người dùng quá đa nghi, mà chủ yếu đến từ sự thiếu minh bạch thực sự trong ngành công nghiệp này.

Sự thật là: Mỗi nền tảng như ChatGPT, Claude, Gemini hay Perplexity đều vận hành theo những cách thức hoàn toàn khác nhau. Nếu quyền riêng tư là ưu tiên của bạn (và chắc chắn nên là như vậy), hãy kiểm tra xem nền tảng bạn yêu thích có dùng dữ liệu người dùng để huấn luyện hay không, liệu bạn có thể tắt tính năng đó đi không, dữ liệu của bạn được lưu trữ ở đâu và trong bao lâu. Hầu hết mọi người thường ngó lơ việc này, nhưng thực tế nó lại vô cùng quan trọng.

Lầm tưởng #4: “AI có khả năng tư duy độc lập”

Tin tốt là AI không hề biết suy nghĩ. Thay vào đó, các mô hình này thực hiện việc phân tích. Chúng có khả năng lập luận và giải quyết các vấn đề đa bước tốt hơn bao giờ hết, nhưng chúng không hề có ý thức, không tự nhận thức được bản thân, cũng chẳng thể “quyết định” bất cứ điều gì nằm ngoài các phép toán đang vận hành phía sau hậu trường.

Sự thật là: AI không có quan điểm, chúng chỉ có xác suất. Mọi kết quả đầu ra đều dựa trên toán học, điều này giải thích tại sao AI không bao giờ có thể đạt đến sự sáng tạo thực thụ. Mỗi câu trả lời đều là sản phẩm của quá trình nhận diện quy luật, chứ không phải là một lời độc thoại nội tâm. Vì vậy, nỗi sợ về việc “AI thống trị thế giới” mang tính viễn tưởng nhiều hơn là thực tế.

Lầm tưởng #5: “AI không dành cho tôi”

Đây là một trong những lầm tưởng phổ biến nhất — đặc biệt là với những ai tự thấy mình “mù công nghệ” hoặc mặc định rằng AI chỉ hữu ích cho dân lập trình, nhà phát triển hay các nhà khoa học dữ liệu. Sự thật là, bạn chẳng cần bất kỳ nền tảng kỹ thuật nào để tận hưởng lợi ích từ AI.

Các công cụ AI ngày nay được xây dựng cho người dùng bình thường, giống như cách mà Internet vận hành vậy. Bạn có thể trò chuyện với chatbot bằng giọng nói, cho chúng xem hình ảnh, yêu cầu hỗ trợ từng bước hoặc nhận các đề xuất cá nhân hóa mà không cần biết lấy một dòng mã (code). Những mô hình mới nhất hiện nay đã trở nên tự nhiên hơn, “vị tha” hơn và trực quan hơn bao giờ hết — một số thậm chí còn có thể ghi nhớ sở thích của bạn để bạn không phải lặp lại chính mình quá nhiều lần.

Dù bạn đang lên kế hoạch cho một kỳ nghỉ, tìm kiếm ý tưởng, viết lại một email, lập ngân sách đi chợ hay giúp con làm bài tập về nhà, AI đều có thể đơn giản hóa mọi việc. Bạn không cần phải là một “kỹ sư câu lệnh” (prompt engineering) để bắt đầu. Bạn chỉ cần một câu hỏi, một mục tiêu hoặc một sự tò mò.

Sự thật là: Nếu bạn có thể trò chuyện với một người bạn, bạn hoàn toàn có thể sử dụng AI hiện đại. Cách tốt nhất để học là hãy bắt đầu đặt những câu hỏi từ chính cuộc sống thực của bạn:

• “Lên thực đơn cho tôi trong một tuần với ngân sách dưới 120 đô.”

• “Viết lại email này sao cho nghe thật tự tin.”

• “Giải thích về ưu đãi thuế năng lượng mặt trời theo cách dễ hiểu cho một đứa trẻ 10 tuổi.”

Lầm tưởng #6: “AI đang thay thế trí khôn (lẽ thường) của con người”

AI rất giỏi trong việc giải các câu đố logic hay phân tích các chính sách, nhưng khi chạm đến những phán đoán trong thế giới thực, nó vẫn còn bộc lộ nhiều thiếu sót. Tôi đã từng thấy AI tự tin khẳng định sai ngày tháng hoặc vô tình tính toán gấp đôi chi phí sinh hoạt hàng tháng của tôi. Các mô hình này không hiểu được “ngữ cảnh” theo cách của con người, đặc biệt là những hoàn cảnh cá nhân riêng biệt. Chắc chắn là nó đang ngày càng tốt lên, nhưng nó sẽ không bao giờ có thể thay thế hoàn toàn được trí khôn (lẽ thường) của chúng ta.

Bạn có thể hỏi AI rằng mình có nên nghỉ việc hay không, và nó có thể trả cho bạn 500 chữ lời khuyên sự nghiệp được cấu trúc rất bài bản, nhưng nó lại chẳng hề hay biết bạn là một phụ huynh đơn thân, hay công việc đó bao gồm các gói bảo hiểm sức khỏe mà bạn đang phụ thuộc vào. Nói cách khác, nó có thể đưa ra lời khuyên, nhưng việc có nghe theo sự dẫn dắt đó hay không vẫn hoàn toàn nằm ở bạn.

Sự thật là: AI có thể giúp bạn suy nghĩ thấu đáo hơn về một vấn đề, nhưng nó không thể hiểu hết cuộc đời bạn. Hãy dùng nó như một người bạn để cùng động não (brainstorming), chứ không phải là một người ra quyết định. Nếu một gợi ý nào đó khiến bạn cảm thấy “sai sai”, hãy tin vào bản năng của mình thay vì tin vào thuật toán.

Lầm tưởng #7: “Sử dụng AI là gian lận”

Vẫn còn đó những quan niệm lỗi thời — đặc biệt là trong trường học, các lĩnh vực sáng tạo và một số nơi làm việc — cho rằng việc tìm đến AI đồng nghĩa với việc bạn đang đi đường tắt hoặc trốn tránh “công việc thực thụ”. Một số người thậm chí còn đánh đồng nó với đạo văn hay sao chép. Thế nhưng, tư duy đó đang nhanh chóng trở nên lạc hậu, nhất là khi mọi người bắt đầu hiểu cách tận dụng AI một cách hiệu quả.

Thực tế, AI đang trở thành một công cụ làm việc tiêu chuẩn, chẳng khác nào máy tính cầm tay, các mẫu thiết kế có sẵn hay các công cụ tìm kiếm. Chẳng ai buộc tội một nhà thiết kế là gian lận vì họ dùng Photoshop, cũng không ai bảo người viết lách là lười biếng chỉ vì họ dùng công cụ kiểm tra chính tả. Công cụ luôn tiến hóa — và tiêu chuẩn công việc cũng vậy.

Tất nhiên, phó mặc toàn bộ công việc cho AI thì chắc chắn là gian lận. Nhưng có những cách sử dụng AI để viết lách mà không hề vi phạm đạo đức, trái lại còn giúp bạn cải thiện chất lượng công việc của chính mình.

Sự thật là: Khi được sử dụng đúng cách, dùng AI không phải là gian lận — đó là sự cộng tác. Nó không phải là việc bàn giao phó mặc công việc của bạn cho máy móc. Nó là việc nâng tầm tư duy, tăng tốc quy trình và tạo không gian cho những sáng tạo hay chiến lược ở tầng cao hơn. Thực tế, biết cách sử dụng AI thành thạo đang nhanh chóng trở thành một lợi thế cạnh tranh sắc bén.

Cũng giống như bất kỳ công cụ nào khác, giá trị không nằm ở những gì AI đưa cho bạn — mà nằm ở những gì bạn làm với kết quả đó.